Photographer: Serhat Beyazkaya
IG: @serhatbeyazkaya
Ayasofya Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’da yapmış olduğu en büyük kilise olup aynı yerde üç kez inşa edilmiştir. İlk yapıldığında Megale Ekklesia (Büyük Kilise) olarak adlandırılmış, 5. yüzyıldan itibaren ise Ayasofya (Kutsal Bilgelik) olarak tanımlanmıştır. Ayasofya Doğu Roma İmparatorluğu boyunca hükümdarların taç giydiği, başkentin en büyük kilisesi olarak katedral işlevi görmüştür.
Birinci kilise, İmparator Konstantios (337-361) tarafından 360 yılında yapılmıştır. Üstü ahşap çatı ile örtülü, uzunluğuna gelişen (bazilikal) planlı birinci yapı, İmparator Arkadios’un (395–408) karısı İmparatoriçe Eudoksia ile İstanbul Patriği İoannes Chrysostomos arasında çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle, patriğin sürgüne gönderilmesi üzerine 404 yılında çıkan halk ayaklanması sırasında yakılıp yıkılmıştır. (Bugün patriğin mozaik tasviri, Ayasofya’nın kuzey tymphanon duvarında görülebilmektedir.)
Günümüzde ilk kiliseye ait herhangi bir kalıntı bulunmamakla birlikte, müze deposunda bulunan Megale Ekklesia damgalı tuğlaların bu yapıya ait olduğu düşünülmektedir.
İkinci Kilise, İmparator II. Theodosios (408-450) tarafından 415 yılında yeniden inşa ettirilmiştir. Bu yapının, beş nefli, ahşap çatı ile örtülü ve anıtsal bir girişe sahip bazilikal planda olduğu bilinmektedir.
Kilise, İmparator Justinianos’un (527–565) 5. saltanat yılında, aristokrat kesimi temsil eden maviler ile esnaf ve tüccar kesimi temsil eden yeşillerin İmparatorluğa karşı birleşmesi sonucunda çıkan ve tarihte “Nika İsyanı” olarak geçen, büyük halk ayaklanması sırasında 13 Ocak 532 yılında yıkılmıştır.
The Hagia Sophia, the biggest church constructed by the East Roman Empire in Istanbul, has been constructed three times in the same location. When it was first built, it was named Megale Ekklesia (Big Church); however, after the fifth century, it was referred to as the Hagia Sophia (Holy Wisdom). The church was the place in which rulers were crowned, and it was also the biggest operational cathedral in the city throughout the Byzantine period.
The first church was constructed by Emperor Konstantios (337- 361) in 360. The first church was covered with a wooden roof and expanded vertically (basilica) yet was burned down after the public riot that took place in 404 as a result of the disagreements between Emperor Arkadios’ (395-408) wife empress Eudoksia and Istanbul’s patriarch Ioannes Chrysostomos, who was exiled. The patriarch’s mosaic portrait can still be viewed at the tymphanon wall located in the northern part of the church.
No remains have been recovered from the first church; however, the bricks found in the museum storage branded ‘Megale Ekklesia’ are predicted to belong to the first construction.
The second church was reconstructed by Emperor Theodosios II (408- 450) in 415. This basilical structure is known to contain five naves and a monumental entrance; it is also covered by a wooden roof.
The church was demolished in January 13, 532, after the public riot (Nika revolts) that took place during the fifth year of Emperor Justinianos’ reign (527-565), when the “blues“ who represented the aristocrats, and the ‘greens’ who represented the tradesman and merchants in the society, collaborated against the Empire.
Günümüz Ayasofya’sı İmparator Justinianos (527-565) tarafından dönemin iki önemli mimarı olan Miletos’lu (Milet) İsidoros ile Tralles’li (Aydın) Anthemios’a yaptırılmıştır. Tarihçi Prokopios’un aktardığına göre, 23 Şubat 532 yılında başlayan inşa, 5 yıl gibi kısa bir sürede tamamlanmış ve kilise 27 Aralık 537 yılında törenle ibadete açılmıştır. Kaynaklarda, Ayasofya’nın açılış günü İmparator Justinianos’un, mabedin içine girip, “Tanrım bana böyle bir ibadet yeri yapabilme fırsatı sağladığın için şükürler olsun” dedikten sonra, Kudüs’teki Hz. Süleyman Mabedi’ni kastederek “Ey Süleyman seni geçtim” diye bağırdığı geçer.
Üçüncü Ayasofya’nın mimarisindeki yenilik geleneksel bazilikal plan ile merkezi kubbeli planın bir araya getirilmesidir. Yapının üç nefi, bir apsisi, iç ve dış olmak üzere iki narteksi vardır. Apsisten dış nartekse kadar uzunluk 100 m. genişlik 69.50 m’dir. Kubbenin zeminden yüksekliği 55.60 m, çapı ise kuzey güney doğrultusunda 31,87 m, doğu batı doğrultusunda ise 30.86 m’dir.
The current structure was constructed by Isidoros (Milet) and Anthemios (Tralles), who were renowned architects of their time, by Emperor Justinianos’s (527-565) orders. Information from historian Prokopios states that the construction that began on February 23, 532, was completed in a short period of five years and the church was opened to worship with a ceremony on December 27, 537. Resources show that on the opening day of the Hagia Sophia, Emperor Justinianos entered the temple and said, “My Lord, thank you for giving me chance to create such a worshipping place,” and followed with the words “Süleyman, I beat you,” referring to Süleyman’s temple in Jerusalem.
The third Hagia Sophia construction combined the three traditional basilical plans with the central dome plan in design. The structure has three nefi, one apsi, and two narthex, internal and external. The length from the apsis to the outer narthex is 100 m, and the width is 69.5 m. The height of the dome from the ground level is 55.60 m and the radius is 31.87 m in the North to South direction and 30.86 in the East to West direction.
Ayasofya’nın mermer kaplı duvarları dışındaki tüm yüzeyler mozaiklerle süslenmiştir. Mozaiklerin yapımında altın, gümüş, cam, pişmiş toprak ve renkli taşlardan oluşan malzemeler kullanılmıştır. Yapıdaki bitkisel ve geometrik mozaikler 6. yüzyıla, tasvirli mozaikler ise ikonaklazma (Tasvir Kırıcılık Dönemi 730- 842) sonrasına tarihlenir.
All the walls of the Hagia Sophia except the ones covered by marble have been decorated with exceptionally beautiful mosaics. Gold, silver, glass, terra cotta and colorful stones have been used to make the mosaics. The plant-based and geometric mosaics are from the 6th century, whereas the figured mosaics date back to the Iconoclast period.
Ayasofya Doğu Roma Döneminde İmparatorluk Kilisesi olması nedeniyle İmparatorların taç giyme merasimlerinin yapıldığı mekândı. Bu sebeple Ayasofya’da ana mekanın (naos) sağında bulunan, renkli taşlardan yuvarlak ve geçmeli desenli yer döşemesi (omphalion), Doğu Roma İmparatorlarının taç giydiği bölümdür.
All the walls of the Hagia Sophia except the ones covered by marble have been decorated with exceptionally beautiful mosaics. Gold, silver, glass, terra cotta and colorful stones have been used to make the mosaics. The plant- based and geometric mosaics are from the 6th century, whereas the figured mosaics date back to the Iconoclast period.
IV. Haçlı Seferi sırasında İstanbul Latinler tarafından 1204- 1261 yılları arasında işgal edilmiş, bu dönemde gerek kent, gerekse Ayasofya yağmalanmıştır. 1261 yılında Doğu Roma kenti tekrar ele geçirdiğinde, Ayasofya’nın oldukça harap durumda olduğu bilinmektedir.
Ayasofya, Fatih Sultan Mehmed’in (1451-1481) 1453’te İstanbul’u fethetmesiyle camiye çevrilmiştir. Fetihten hemen sonra yapı güçlendirilerek en iyi şekilde korunmuş ve Osmanlı Dönemi ilaveleri ile birlikte cami olarak varlığını sürdürmüştür. Yapıldığı tarihten itibaren çeşitli depremlerden zarar gören
yapıya, hem Doğu Roma, hem de Osmanlı Döneminde destek amacıyla payandalar yapılmıştır. Mimar Sinan tarafından yapılan minareler ise aynı zamanda yapıda destekleyici payanda işlevi görmektedir.
Ayasofya 1 Şubat 1935’de Mustafa Kemal Atatürk’ün emri ve Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye çevrilmiş ve yerli ve yabancı ziyaretçilere açılmıştır. 1936 tarihli tapu senedine göre, Ayasofya “57 pafta, 57 ada, 7. parselde Fatih Sultan Mehmed Vakfı adına Türbe, Akaret, Muvakkithane ve Medreseden oluşan Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi” adına tapuludur.
Istanbul was occupied by Latins between 1204 and 1261, during the Holy Crusades, when both the city and the church were damaged. The Hagia Sophia was known to be in bad condition in 1261, when Eastern Rome took over the city again.
Following Fatih Sultan Mehmed’s (1451-1481) conquer in 1453, Hagia Sophia was renovated into a mosque. The structure was fortified and was well protected after this period, and remained as a mosque. Additional supporting pillars were installed during the East Roman and Ottoman periods as a result of the damage that the structure experienced due to
earthquakes in the region. The minarets designed and implemented by Mimar Sinan have also served to this purpose.
The Hagia Sophia was converted into a museum by Mustafa Kemal Atatürk’s orders and has been functioning as one since February 1, 1935, welcoming both local and foreign visitors. According to a deed dated 1936, the Hagia Sophia is registered as “Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi on behalf of the Fatih Sultan Mehmed Foundation for maoseleum, akaret, muvakkithane and madrasah on 57 pafta, 57 island and 7th parcel.”
